Melk: ongezond of niet?

Regelmatig wordt er op internet geroepen dat melk ongezond zou zijn. Het zou hart en vaatziekten en osteoporose (broze botten) veroorzaken en het zou kankerverwekkend zijn. Bovendien is het grootste deel van de wereldbevolking lactose-intolerant. Vooral dat laatste wordt gezien als een bewijs dat melk dus niet geschikt is voor menselijke consumptie. Maar klopt dit eigenlijk wel? En wat is het verschil tussen lactose-intolerantie en allergie?

Verschil tussen melkallergie en lactose-intolerantie

Melk bevat zogenaamde melkeiwitten, zoals caseïne en wei-eiwit, melkvetten en het melksuiker lactose. Vooral wei-eiwit is bij krachtsporters geliefd, omdat het een snel eiwit betreft dat vooral veel aminozuren (bouwstenen van eiwit) met vertakte ketens bevat. Caseïne-eiwit is een traag eiwit, omdat het langzaam afgebroken wordt tot aminozuren, voordat het lichaam deze weer kan gebruiken voor de opbouw van nieuw weefsel. Iemand die allergisch is voor melk reageert op (een van) deze eiwitbestanddelen van melk. Zo’n allergische reactie kan gepaard gaan met astmatische klachten , huiduitslag en maag-darmklachten.
Het melksuiker lactose wordt onder invloed van het enzym lactase in de dunne darm afgebroken tot glucose en galactose. Bij het lactose-intolerantie ontbreekt het enzym lactase. Dit wordt ook wel lactasedeficiëntie genoemd. 70% van de wereldbevolking blijkt hier in meer of mindere mate last van te hebben. Lactose-intolerantie komt vaker voor bij mensen met een getinte huid, zoals Afrikanen, Aziaten en andere getinte volkeren op het zuidelijk halfrond. Laat nou het overgrote deel van de wereldbevolking een getinte huid hebben en op het zuidelijk halfrond wonen. Als deze mensen melk drinken kunnen ze klachten ervaren zoals een opgeblazen gevoel, winderigheid en diarree. Gefermenteerde melkproducten zoals yoghurt, kaas en kwark worden doorgaans wel goed verdragen door mensen met een lactose-intolerantie.

Relatie melk, hart en vaatziekten, osteoporose en kanker

Enkele jaren geleden werd gesteld dat melkinname tot hart- en vaatziekten zou kunnen leiden vanwege het vetgehalte. Uit een onderzoek van Soedama-Mutu (zie voetnoot) blijkt echter dat zuivelinname mogelijk ook tot een lagere kans op hart- en vaatziekten leidt. Wanneer alle resultaten uit allerlei onderzoeken naar de relatie tussen zuivelinname en hart- en vaatziekten op een rijtje worden gezet en de opzet, uitvoering en conclusies worden vergeleken blijkt dat er geen eenduidig resultaat is. Op basis van de huidige onderzoeksgegevens is er geen conclusie te trekken over de relatie tussen zuivelinname en hart- en vaatziekten.
Ook wordt er regelmatig op internet geroepen dat melk kankerverwekkend zou zijn. Hierbij wordt er dan gesteld dat er in landen waar meer melk gedronken wordt er ook meer prostaatkanker bij mannen voorkomt en meer borstkanker bij vrouwen. Hierbij is echter niet gekeken naar andere leefstijlfactoren die ook een mogelijke invloed kunnen hebben op het ontstaan van kanker.
Ook botbreuken door osteoporose blijken vaker voor te komen in landen waar veel melk gedronken wordt, maar ook hier is de relatie niet scherp vast te stellen. In deze landen wordt ook veel vaker een lagere vitamine D-spiegel gevonden, terwijl melk een prima bron is van vitamine D. Bovendien blijkt dat de vitamine D uit melk ook goed wordt opgenomen in het menselijk lichaam. Kortom ook hier is geen duidelijke relatie te leggen tussen de melkinname en osteoporose.

Voedingsonderzoek lastig te interpreteren

Uit bovenstaande kunnen we leren dat het voedingsonderzoek lastig is te interpreteren. Dat komt omdat een voedingspatroon uit meerdere voedingsmiddelen is opgebouwd. Een voedingsmiddel bevat op zijn beurt weer vele voedingsstoffen die allemaal tegelijk worden genuttigd in dat ene product. Deze factoren maken het moeilijk om een oorzaak-gevolg-relatie te trekken in voedingsonderzoek. Wel kunnen er positieven of negatieve verbanden worden aangetoond, zoals A komt vaker voor met B, maar dat wil niet zeggen dat A de oorzaak is van B. Daarnaast zijn er ook andere leefstijlfactoren die invloed hebben op hart- en vaatziekten, osteoporose en kanker. Voor alle drie de aandoeningen geldt dat er een positieve relatie is aangetoond met roken en veel zoutgebruik.

De conclusie en tips

Uit bovenstaande blijkt dat het niet zo simpel is om een harde uitspraak te doen of melk ongezond is. En dat geldt voor alle voedingsmiddelen. Het omgekeerde geldt ook dat het daardoor ook niet stellig bewijs kan worden geleverd dat een voedingsmiddel een bepaald gezondheidseffect heeft.
Met betrekking tot melk staat wel vast dat melk een goede bron van eiwit, calcium (kalk), vitamine D en B-vitamines is. Walter Willet, een zeer bekende voedingsepidemioloog raadt dan ook aan om niet meer dan 2 (Amerikaanse) melkconsumpties per dag te nemen. Dat komt overeen met ongeveer 450 ml/dag. Laat dat nou goed overeenkomen met de Nederlandse aanbeveling.  
Verder blijft het adagium om wel voldoende te bewegen om de kans op hart- en vaatziekten, osteoporose en kanker te verkleinen.
 

Bronnen:
1. Soedama-Mutu, S.S., Ding, E.L., Al-Delaimy, W.K., Hu, F.B., Engbereink, M.F., Willet, W.C., Geleijnse, J.M. (2011). Milk and dairy consumption and incidence of cardiovascular diseases and all-cause mortality: dose-response meta-analyse of prospective cohortstudies. AJCN 93:158-171

2. Lof der Geneeskunstlezing van Walter Willet 2011, zie: http://player.companywebcast.com/planetevent/20110923_1/nl/Player en schuif de timer door naar 1.04